Մանկական նյարդաբանական խանգարումներ. ներկայացնում է մանկական նյարդաբան Արծրուն Հակոբյանը
2021-07-210-ից 18 տարեկան երեխաների շրջանում հաճախ հանդիպող նյարդաբանական խնդիրների մասին «Victoria health news»-ը զրուցել է ԵՊԲՀ նյարդաբանության ամբիոնի դոցենտ, բ.գ.թ., մանկական նյարդաբան Արծրուն Հակոբյանի հետ (ամբիոնի կլինիկական բազան տեղակայված է «Քանաքեռ-Զեյթուն» ԲԿ-ում):
Որո՞նք են ամենից շատ հանդիպող մանկական նյարդաբանական խանգարումները
-Նախ նշեմ, որ մանկական նյարդաբանության ոլորտը զբաղվում է 0-ից մինչև 18 տարեկան երեխաների նյարդային համակարգի հիվանդություններով, խանգարումներով և տարբեր ֆունկցիոնալ դրսևորումներով: Հիմնական խանգարումները կարելի է բաժանել 3 խմբի՝ հենաշարժողական խանգարումներ, մտավոր հետամնացություն, նոպայաձև խանգարումներ:
Մանկական ուղեղային պարալիզ
- Հենաշարժողական խանգարումները հղիության ընթացքում, ծննդաբերության ժամանակ և հետծննդյան շրջանում նյարդային համակարգի տարբեր վնասումների, հիմնականում թթվածնային քաղցի (հիպոքսիա) հետևանքով առաջացած շարժողական խանգարումներն են: Ամենածանր դրսևորումը մանկական ուղեղային պարալիզն է, իսկ ավելի թեթև դրսևորումը շարժողական զարգացման հապաղումն է (երեխան գլուխը ուշ է պահում, ուշ է նստում, ուշ է քայլում, շարժումները կորդինացված չեն, հաճախ է ընկնում, նկատվում են ոտնաթաթերի տարբեր ախտաբանական դիրքեր): Այդ շարժողական խանգարումների մի մասը տարիքի հետ կարող է անցնել: Ավագ հասակում երեխաների մի մասը ֆիզկուլտուրայից հետ է մնում, ակտիվ չէ խաղերում, շարժուձևի մեջ խառնափնթոր է, ձեռագիրը դժվար ընթեռնելի է և այլն:
Մանկական ուղեղային պարալիզի հիմնական բուժօգնությունը
-Այստեղ նյարդաբանի դերակատարումը այնքանով է, որ նա պետք է ճշգրիտ ախտորոշի հիվանդությունը, լիարժեք նկարագրի տուժած ֆունկցիաները և դրանց ծանրության աստիճանը: Կլինիկական զննման հետ մեկտեղ կատարվում են ուլտրաձայնային հետազոտություն, համակարգչային կամ մագնիսա-ռեզոնանսային տոմոգրաֆիա: Նշեմ, որ ծննդատներում իրականացվում են նորածնային սքրինինգներ, այդ թվում նյութափոխանակային (բնածին հիպոթիրեոզ, ֆենիլկետոնուրիա), կոնքազդրային հոդերի, լսողության և տեսողության հետ կապված: Մինչև 1500 գրամ քաշով ծնված երեխաների ռետինոպաթիան է ախտորոշվում, որպեսզի վաղ հասակում ավելի արդյունավետ բուժվի ակնաբույժների կողմից: Այսինքն՝ արդեն իսկ ծննդատանը մեծ թվով սքրինինգներ են արվում, որոնք հնարավոր խանգարումների վաղ հայտնաբերման և մանկական հաշմանդամության կանխարգելման արդյունավետ միջոցառումներ են:
Շարժողական խանգարումների բուժման հիմնական միջոցը նյարդազարգացողական բուժումն է՝ կինեզիթերապիան, ինչը նպաստում է մկանային տոնուսի կարգավորմանը, մարմնի և վերջույթների ախտաբանական դիրքերի շտկմանը, ինչպես նաև երեխայի շարժողական հմտությունների ձևավորմանը: Ակտիվ շարժումների ծավալի երկարատև սահմանափակումները հանգեցնում են երեխայի տարբեր հոդերում կոնտրակտուրաների առաջացմանը, որի դեպքում ցուցված է վիրահատական միջամտությունը:
Նշեմ, որ հաշմանդամության կարգավիճակ ունեցողների մեծ մասը՝ մանկական ուղեղային պարալիզով երեխաներն են:
Մտավոր հետամնացություն
-Երկրորդ մեծ խումբը, որը նույնպես հաշմանդամության է հանգեցնում, մտավոր հետամնացությունն է: Վաղ հասակում նկատվում է հոգեկան զարգացման հապաղում: Կան հոգեբանական թեստեր, որոնց միջոցով հոգեբաններն արդեն 2 տարեկանից գնահատում են երեխայի հոգեկան զարգացումը և դրա շնորհիվ քանակական գնահատական է տրվում երեխայի բոլոր ոլորտների զարգացմանը, այն է՝ սոցիալական շփում, խոսք (արտահայտչական,ընկալողական), և այդ բոլորը թույլ է տալիս, որ վերականգնողական միջոցառումներն ավելի հասցեական լինեն:
Եթե մտավոր զարգացման խանգարումը կայուն է մնում՝ տրվում է մտավոր հետամնացություն ախտորոշումը: Մինչև դպրոցական տարիքը այդ ախտորոշումը պետք է լինի: Թեթևները գնում են ընդհանուր դպրոց, չափավորները՝ ներառական, իսկ ծանր դեպքերը՝ գտնվում են տանը կամ խնամքի կենտրոններում, որտեղ նրանց սովորեցնում են որոշակի հմտություններ՝ ինքնասպասարկում, խնամք, տեղաշարժվելու որոշակի հմտություններ:
Հոգեկան զարգացման խանգարումներից է աուտիզմը կամ աուտիստիկ տիրույթի խանգարումները:
Պետք է նկատել, որ աուտիզմի ախտորոշումն ավելի կատարելագործվել է, հոգեբույժներն ավելի հմտացել են և վերջին տասնամյակներում ավելի ճշգրիտ է իրականցվում դիագնոստիկան, որոնց արդյունքում վերջին տարիներին նկատվում է դեպքերի բավական մեծ աճ:
Աուտիզմի ժամանակ խանգարվում է սոցիալիզացիան. առաջին հերթին պակասում կամ բացակայում է հայացքով շփումը ընտանիքի անդամների և շրջապատի անձանց հետ: Ծնողները դա կարող են նկատել մինչև երեխայի քայլելը, կամ ավելի ուշ՝ վաղ մանկական հասակում: Երբեմն ուշ են տանում նյարդաբանի կամ մանկական հոգեբույժի մոտ՝ մտածելով, որ երեխան պարզապես չի սիրում շփվել: Եվ քանի որ երեխան չի շփվում, իսկ շփման միջոցը խոսքն է, հետևաբար խոսքը չի ձևավորվում, եթե խոսքը չի ձևավորվում, ապա հետագա տարիներին տուժում է գիտելիքների ձևավորումը:
Աուտիզմով երեխաներն ունեն լավ լսողություն, տեսողություն, իդեալական տեսք, չկան ոչ մի գենետիկ խանգարման նշաններ, ուղղակի բացակայում է սոցիալական կոնտակտը: Մենք իրենց համար կարծես թե առարկաներ լինենք, ունեն ստերիոտիպեր, ավելորդ ավտոմատ կրկնվող շարժումներ, սիրում են պտտվել իրենց առանցքի կամ շրջապատի առարկաների շուրջը:
Աուտիզմը դարի հիվանդություն է համարվում, որովհետև խանգարված է սոցիալիզացիան, ուստի և նրանք ավելի խոցելի են համարվում:
Նոպայաձև խանգարումներ
-Մյուս մեծ խումբը նոպայաձև խանգարումներն են: Նոպայաձև խանգարումների հիմնական կորիզը էպիլեպսիան է, բայց կարող է լինել նոպայաձև խանգարում՝ առանց էպիլեպտիկ երանգի, որը լուրջ և երկարատև բուժում չի պահանջում:
Էպիլեպսիան երկարատև, կանխարգելիչ դեղորքայքային բուժում (խմելու ձևով տրվող) պահանջող խանգարում է:
Նոպայաձև խանգարումները կարող են սկսվել նորածնային շրջանից. քնի մեջ երեխան դեմքը ծամածռում է, վեր է թռնում, ոտքը ձգում է, ճչում է, վախի նոպաներից արթնանում է, ավելի մեծերը՝ քնի մեջ խոսում են, ատամներն են կրճտացնում, լուսնոտությունը՝ այս բոլորը նոպայաձև են և կարող են լինել ինչպես էպիլեպտիկ, այնպես էլ ոչ էպիլեպտիկ բնույթի:
Դրա համար կա հստակ հետազոտություն՝ էլեկտրոէնցեֆալոգրաֆիա (Էլեկտրաուղեղագրություն): Հստակ ախոտորոշում տալը շատ կարևոր է, ինչից կախված են նաև դեղի ընտրությունը և դրա քանակի որոշումը: Անչափ կարևոր է նաև երեխայի ծնողի կրթումը, ով կազմերպում է երեխայի խնամքը, այդ թվում դեղի կանոնավոր ընդունումը:
Եթե 2-4 տարվա ընթացքում (կախված էպիլեպսիայի համախտանիշից) երեխան էպիլեպտիկ նոպա չի ունենում և ախտաբանական էլեկտրաուղեղագիրը դառնում է նորմալ, դեղի քանակն աստիճանաբար նվազեցվում է, իսկ ավելի ուշ՝ հանվում:
Ոչ էպիլեպտիկ նոպայաձև խանգարման օրինակ է՝ լացելիս երեխան պահում է շունչը և կապտում կամ գունատվում: Այն տարիքի հետ անցնում է: 6 ամսականից մինչև 5 տարեկան երեխաների մոտ լինում է ջերմային ցնցում, որը հակաէպիլեպտիկ երկարատև բուժում չի պահանջում:
Նախադպրոցական տարիքում և տարրական դասարաններում սովորող և նյարդային համակարգի ախտահարում չունեցող երեխաների մոտ առաջացած էպիլեպսիայի դեպքերի մեծ մասը հաջողությամբ բուժվում է, իսկ այդ երեխաները մեկընդմիշտ կարող են ազատվել նոպաներից:
