«Հասարակությանը պետք է առողջացնել՝ թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ հոգեպես և ունենալ նոր գաղափարախոսություն. Անահիտ Սահակյան
2020-11-26«Հասարակությանը պետք է առողջացնել՝ թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ հոգեպես և ունենալ նոր գաղափարախոսություն, որի շուրջը կմիավորվենք բոլորս. այդ գործը չպետք է թողնել վաղվան, այլ պետք է սկսել հենց այսօրվանից». Անահիտ Սահակյան
Հետպատերազմյան տրավմաների և դրանց հաղթահարման ուղիների մասին «Victoria health news»-ը զրուցել է ԵՊՀ սոցիոլոգիայի ֆակուլտետի փոխդեկան, հոգեբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ Անահիտ Սահակյանի հետ։
Հայտնի է, որ պատերազմից հետո հասարակությունը ենթարկվում է տրավմայի: Տիկին Սահակյան, խնդրեմ՝ ներկայացնեք այն խմբերը, որոնք ավելի թիրախային են:
- Ցանկացած պատերազմից հետո լինում են հետվսնասվածքային հետևանքներ կենսագործունեության գրեթե բոլոր ոլորտներում. դրանք կարող են լինել և՛ հոգեբանական, և՛ սոցիալական, և՛ տնտեսական: Եթե խոսենք միայն հոգեբանական տրավմաների մասին, ապա՝ հասարակության բոլոր խավերը, տարիքային բոլոր խմբերը կարող են ունենալ այդ տրավմատիկ ապրումները:
Առաջին հերթին պետք է խոսել վիրավորների մասին, ես ինքս այցելել եմ հիվանդանոցներ, որտեղ տեսել եմ այնպիսի վիրավորումներ, որոնց հետևանքով լուրջ փոփոխությունների կենթարկվի տվյալ մարդու հետագա կենսագործությունը՝ կապված հաշմանդանության, զբաղվածության հետ: Նույնիսկ հնարավոր է, որ նրանք հետևյալ հարցն ուղղեն իրենք իրենց՝ արժեր արդյոք այսքանը: Եվ սկսվում է մեղավորների փնտրտուքը, հատկապես կամավոր գնացածները կմեղադրեն պետությանը, կառավարությանը և այդ մեղադրանքները հենց այնպես չեն անցնելու, այդ մեղադրանքները արտահայտվելու են ագրեսիվության տեսքով, դրսևորումները կարող են լինել տարբեր:
Մյուս խումբը նրանք են, որոնք չեն եղել պատերազմական կենտրոններում: Մենք տեսանք, թե ինչպես Հայաատանում ապրողները ոգևորված, հանուն Արցախի, հանուն Հայաստանի, հանուն զինվորի, հանուն արցախցու պաշտպանության ամեն ինչ արեցին: Սա նաև այն խավն էր, որը սկսեց արցախից տարհանվածներին տեղավորել, և մեծ սիրով էին անում: Ես անձամբ շատ դեպքեր գիտեմ, որ իրենց բնակարաններում, կացարաներում ու հյուրանոցներում սիրով ընդունեցին, մասնավոր անձինք իրենց բիզնեսը կանգնեցրին, որպեսզի տեղավորեն տեղահանվածներին: Սա շատ գովելի է, որ մենք ունենք նաև այսպիսի մարդիկ: Եվ նրանք այս ամենն անտրտունջ արեցին: Սակայն պատերազմից հետո այս խումբը հասկացավ, որ դա որևէ արդյունք չի տվել: Անձամբ ես, սթրեսի կառավարման խմբային աշխատանքներ եմ անցակցրել, հատկապես մայրիկների հետ, որովհետև նրանց անկայուն հոգեվիճակը ուղիղ անդրադառնում է երեխաների վրա: Եվ այդպիսի խմբային աշխատանքների միջոցով մի փոքր կարողացել եմ օգնել նրանց: Մարդիկ, իհարկե, հասկանում են, որ այն ինչ արվել է՝ մարդասիրական նպատակով է արվել, օրինակ տատիկները գուլպաներ էին գործում, ուսանողները ժրաջան, մեծ նվիրումով ուտելիքով արկղեր էին հավաքում, իսկ վերջում բոլորս ունեցանք կասկած, որ ամեն ինչ չէ, որ հասավ զինվորներին: Իսկ սա կարող է կրկին հիասթափություններ առաջացնել: Ի դեպ, հետապատերազմյան շրջանում բամբասանքերն ու ասեկոսեները, իրարամերժ զրույցները բավականին շատ են լինում:
Ես ուզում եմ խոսել նաև իրենց ամուսինների ու զավակների մասին ընդհանրապես տեղեկություն չունեցող խմբի մասին, որոնք մնացել են ձեռնունայն ու հայտնվել անորոշության մեջ: Եվ պատասխան չստանալով՝ նրանք, անշուշտ , նույնպես կունենան ագրեսիվություն, տագնապայնության բարձրացում:
Այդ փորձը ես ունեցել եմ 2016 թ-ի քառօրյա պատերազմից հետո, երբ այցելում էի զոհված զինվորների ծնողներին և ընտանիքներին: Անգամ իմ պրոֆեսիոնալ որակներն ու փորձառությունը ինձ չէին օգնում, որովհետև շատ ծանր էր այդ մարդկանց մխիթարելը, շատ ծանր էր այդ մարդկանց հետ աշխատելը, և եթե այնտեղ ունեինք մոտավոր 100 այդպիսի ընտանիք, ապա այսօր թիվը շատ մեծ է:
Հոգեբանական ի՞նչ փուլերով է անցնելու հասարակությունը:
- Վշտի, կորստի, ապրման յուրահատուկ փուլեր գոյություն ունեն, դեռ շոկային փուլն է, դեռ անձնական ռեսուրսների հավաքագրման փուլն է:
Ես այսօր ինքս ինձ ասացի, որ ես ընդունում եմ իրականությունը և անցնում առաջ: Ես պիտի ապրեմ, որ ապրեցնեմ, ես պիտի ապրեմ, որ կարողանամ ապրել և բոլորը չէ, որ այդպես արագ կարողանում են ընդունել իրականությունը: Շատերի հոգեբանական պաշտպանական մեխանիզմները, դրանցից է օրինակ՝ ժխտման մեխանիզմը, դեռևս մարդկանց կարող է պահել ոչ իրական աշխարհի վիճակում: Ծնողները դեռ հավատում են, որ իրենց որդին կգա, ասում են՝ ցուցակներում կա անունը, բայց ես հավատում եմ, որ նա կա: Մյուս օրինակը՝ բոլորս ասում ենք՝ թեև փաստաթղթերով հանձնել են Արցախը, բայց դա ժամանակավոր է, դեռ Արցախը մերը կլինի: Այսինքն՝ ժխտման պաշտպանական մեխանիզմն է աշխատում, որից հետո իհարկե գալու է իրականությունը տեսնելու, ընկալելու և ընդունելու կամ չընդունելու պահը: Միշտ չէ, որ մարդը կարող է այնքան ռեսուրս ունենալ, որ կարողանա հաղթահարել դա:
Շոկի փուլին կամ դիմադրության, հավաքագրման փուլին, որն առաջին փուլն է, հաջորդում է ադապտացման փուլը: 3-րդը՝ զիջման փուլն է. օրգանիզմը չի դիմանում և մարդկանց մոտ ի հայտ են գալիս փսիխոսոմատիկ՝ հոգեմարմնական հիվանդություններ:
Հոգեմարմնականը կարող է ցանկացած օրգան համակարգ շարքից հանել՝ սրտանոթայինը, աղեստամոքսային տրակտը, էնդոկրինը, շնչառականը, այսինքն նա, որն ավելի թույլ է:
Հոգեմարմնականին գումարած՝ ի հայտ է գալիս նաև հոգեբանականը. դրանք կլինեն զանազան տիպի նեվրոզներ, որոնք կարող են և՛ հոգեկան անկայունության հասցնել մարդուն, և՛ վարքային լուրջ խանգարումների: Իսկ նեվրոզ ունեցող մարդը լիարժեք ապրել չի կարող:
Կա արդյո՞ք նման վիճակագրություն, թե՞ որքան ժամանակ հետո հասարակությունը կկարողանա լիարժեք հաղթահարել հետպատերազմյան տրավման:
-3 ամիսը նորմայի մեջ է, 6 ամիսն էլ ծայրահեղն է: 6 ամսում մարդիկ պիտի արդեն կարողանան ինքնամաքրվել, ուժեր ստանալ և առաջ շարժվել: Բայց դա էլ խիստ անհատական է՝ կապված անցյալի փորձի, տարիքի, սեռի, կյանքում ստացած սթրեսների քանակից: Մենք պետք է այդ մարդկանց ժամանակ տանք ապրումներով դուրս գան այս վիճակից, եթե չկարողանան՝ պետք է մասնագիտական օգնություն ցուցաբերել և օգնել հաղթահարել այս իրավիճակը:
Օրինակ, ամերիկյան կառավարությունը, Վիետնամի պատերազմից հետո, չափազանց մեծ գումարներ է ներդրել Վիետնամից վերադարձած զինվորների՝ հետտրավմատիկ խնդիրների հաղթահարման համար: Առաջին հերթին նրանք լուրջ և երկարատև հոգեբանական աջակցություն պետք է ստանան, պետք է ունենան զբաղվածություն: Աչքի առաջ զոհված ընկերների մասնատված մարմիններ, դիակներ տեսած մարդն ունենում է շատ լուրջ հոգեբանական խնդիրներ, ընդհուպ մինչև հոգեբուժական:
Սա անհատական մեկի ցավը չէ, սա բոլորինս է: Չեմ կարծում, ընդհանուր հոգեբանական աջակցություն կլինի, բայց կոչ եմ անում՝ յուրաքանչյուր կառույցի, կազմակերպության հոգեբան կամ սոցիալական աշխատող իր նախաձեռնությամբ հոգեբանական աջակցություն ցուցաբերի:
Արդյո՞ք իրատեսական է այն կարծիքը, որ պարտությունն ավելի ամուր է դարձնում հասարակությունը և մղում նոր հաղթանակների:
-Մենք պետք է ունենանք այն սիմվոլը, որի շուրջը կմիավորենք Հայաստանում, Արցախում և Սփյուռքում ապրող հայերին: Օրինակ, ցեղասպանության գաղափարը մի ամբողջ հարյուրամյակ մեզ միավորել է, որից հետո ունեցանք Արցախ: Թե՛ առաջին արցախյան պատերազմին, թե 2016-ի ապրիլին, թե՛ այսօր գնացին մեր ոսկի տղաները, որոնք հայրենիքի պաշտպանությունը գերադասեցին անձնական կյանքից: Հիմա մենք, ցավոք սրտի, կորցնում ենք այդ առանցքը: Ես այսօր վախենում եմ, եթե վաղը կամ մյուս օրը կրկին կարիքը լինի հայրենիքը պաշտպանելու, կկարողանա՞նք այդքան մարդ համախմբել:
Եթե մարդու հոգեկանը առողջ չի, մարդը ֆիզիկապես առողջ չի, չի կարող սոցիալական գործառման մեջ լինել առողջ, մեկը մյուսի հետ կապակցված է: Որպեսզի մարդը ներդաշնակ լինի հասարակության մեջ՝ 3 ոլորտն էլ պիտի առողջ լինի՝ ֆիզիկականը, հոգեկանը և սոցիալական հնարավորությունները: Պետությունն էլ պետք է ստեղծի գաղափար, մոտակա և հեռահար նպատակներ դնի իր առջև, հայրեիքը հզորացնի: Մարդը երբ տեսնում է, որ ինքն իր աշխատանքը լավ է անում, կարծում է, որ իր լավ աշխատանքով օգնում է պետությանը, բայց հակառակն է ստացվում, հուսահատվում է: Բայց երբ տեսնի, որ կառավարությունը զբաղված է հայրենիքի հզորացմամբ ու պետականաշինությամբ՝ կշարունակի լավագույնս կատարել իր աշխատանքը, քանի որ դա հոգեբանական վարակով կհասնի բոլորին:
Ուրեմն, պետք է հասարակությանը առողջացնել՝ թե՛ ֆիզիկապես, թե՛ հոգեպես և ունենալ նոր գաղափարախոսություն, որի շուրջը կմիավորվենք. դրա համար ժամանակ է պետք, բայց այդ գործը չպետք է թողնել վաղվան, այլ պետք է սկսել հենց այսօրվանից:
